زله؛ چرا ایجاد میشود؟ کانون و مرکز چیست؟ گسل چیست؟
ساختار کره زمین
زمین زیرپای ما هر چند سفت و ثابت به نظر می‌رسد اما در واقع در حال حرکت است. کره زمین را مثل یک هلو فرض کنید که پوست دارد، زیر آن گوشت است و در مرکز هسته. کره زمین هم سه لایه اصلی دارد، یکی همین زمین زیر پای ما است که لایه خارجی کره زمین است و به آن پوسته می‌گوییم. این لایه از سنگ که فقط یک درصد بالایی کره زمین است، تشکیل شده. ضخامت پوسته در اقیانوس و خشکی متفاوت است، در کف اقیانوس بین پنج تا ده کیلومتر و در خشکی سی تا پنجاه کیلومتر.
روی پوسته لایه دیگری قرار دارد به نام جبه یا گوشته که از سنگ نرمتر و غلیظ و چسبناک تشکیل شده و حدود ٨٥ درصد حجم کره زمین را تشکیل می‌دهد. هسته بسیار داغ کره زمین که یک قسمت خارجی (مایع) و داخلی (جامد) دارد از آهن و نیکل تشکیل شده است.
گسل چیست؟
برای اینکه تصور بهتری داشته باشید در نظر بگیرید که سطح کره زمین صفحاتی از سنگ سخت است که روی اقیانوسی غلیظ و چسبناک قرار دارند. این صفحات حرکت می‌کنند، بسیار کُند و در طول میلیون‌ها سال. گاهی از هم دور می‌شوند گاهی به هم نزدیک.
جایی که دو یا چند صفحه به هم برخورد می‌کنند را گسل می‌نامیم.
صفحات تکتونیک و جهت حرکت آنها
زله چیست؟
وقتی دو یا چند صفحه به هم می‌رسند، دو حالت اتفاق می‌افتد، یا دو صفحه افقی در کنار هم حرکت می‌کنند، در دو جهت مخالف یا در یک جهت با سرعت متفاوت. گاهی هم دو صفحه به هم برخورد می کنند و یکی به زیر دیگری می‌رود.
وقتی پوسته اقیانوسی به زیر پوسته خشکی می‌لغزد
گاهی وقتی دو صفحه به هم برخورد می‌کنند یکی (معمولا پوسته اقیانوسی) به زیر دیگری نمی‌رود بلکه فشار برخورد دو صفحه به شکل چین‌خوردگی در پوسته ظاهر میشود که به آن کوه می‌گوییم. به همین دلیل است که مثلا ارتفاع قله اورست در حال افزایش است.
وقتی دو صفحه با هم برخورد می‌کنند و نتیجه آن بلند شدن پوسته و چین خوردن آن است که باعث تشکیل کوه میشود
گاهی دو صفحه در کنار هم عمودی حرکت می‌کنند، یا یک صفحه فرو می‌نشیند و پایین‌تر از صفحه کناری قرار می‌گیرد یا یک صفحه به علت فشار از پایین به بالا حرکت می‌کند و بالاتر از صفحه کناری قرار می‌گیرد. لغزش عمودی وقتی اتفاق می‌افتد که دو صفحه در حال دور شدن از هم هستند و پوسته بالای گسل ضعیف میشود.
حرکت عمودی (از بالا به پایین یا از پایین به بالای صفحات تکتونیک)
وقتی دو صفحه، عمودی یا افقی نسبت به هم حرکت کنند انرژی بزرگی در سطح کره زمین ایجاد میشود که به آن زله می‌گوییم.
زله در پوسته یا طبقه بالای جبه اتفاق می‌افتد یعنی تا عمق هشتصد کیلومتری سطح زمین.
وقتی دو صفحه از هم دور می‌شوند و برای پر کردن شکاف ماگما (مواد مذاب درون زمین) جای آن را می‌گیرد. وقتی ماگما سرد میشود سنگ‌های جدید در پوسته شکل می‌گیرند. این پدیده ممکن است به شکل آتشفشان ظاهر شود
با اینکه سنگ‌های تشکیل دهنده کره زمین ممکن است سخت به نظر برسند اما در عمل باید آنها را مثل فنر دانست. آنها می‌توانند در طول زمان در خود انرژی ذخیره کنند. زمانی که این انرژی در محل گسل بیشتر از تحمل سنگ‌های پوسته آن شود، گسل به لغزش در می‌آید و انرژی ویرانگری آزاد میشود. این زله است.
پس‌لرزه چیست؟
بعد از هر زله همچنان انرژی آزاد میشود اما اندازه آن به تدریج کمتر میشود. این لرزه‌های ضعیف‌تر را پس‌لرزه می‌نامند که معمولا کوچکتر از زله اصلی هستند. پس‌لرزه‌ها خود می‌توانند مخرب باشند و به سازه‌هایی که در زله اصلی آسیب دیده‌اند لطمه بیشتری بزنند. پس‌لرزه‌ها ممکن است تا دو سال بعد از زمین لرزه اصلی ادامه پیدا کنند.
کانون و مرکز زله چیست؟
هر زله یک کانون دارد که محل اصلی آزاد شدن انرژی در اثر برخورد یا لغزش دو صفحه است. اگر این اتفاق در عمق کمتر از هفتاد کیلومتر بیفتد کانون زله کم‌عمق، اگر در عمق هفتاد تا سیصد کیلومتر باشد عمق متوسط، و اگر بین سیصد تا هشتصد کیلومتر باشد عمیق دانسته میشود.
اگر کانون زله زیر اقیانوس باشد باعث امواج عظیمی میشود که به سونامی معروفند.
'بنشین، پناه بگیر، سفت بچسب'؛ با زله چه باید کرد؟
اینکه انرژی زله در چه عمقی آزاد شود در ویرانگری زله نقش دارد، هر چه کانون عمیق‌تر باشد امواج تا به سطح زمین برسند ضعیف‌تر می‌شوند. محلی در سطح زمین که بالای کانون زله نام دارد مرکز زله نامیده میشود.
شناسایی عمق زله سخت‌‌تر از شناسایی مرکز زله است. برای تعیین عمق زله باید ایستگاه‌های لرزه‌نگاری در نزدیک آن باشند.
کمربند زله (خط‌های زرد) در دنیا و نقاطی که زله آمده است (نقطه‌های قرمز)
زله را با چه واحدهایی اندازه می‌گیرند؟
در حال حاضر زله در سراسر دنیا با مقیاس بزرگی یا بزرگا (MW) سنجیده میشود و واحد ریشتر منسوخ شده است. دلیل ساده این است که بزرگی با دقت بیشتر بزرگی زمین لرزه را بخصوص در زمین لرزه‌های بالای پنج اندازه می‌گیرد و به همین دلیل جایگزین ریشتر شده است.
قدرت یا شدت زله با واحد دیگری اندازه‌گیری میشود به نام مرکالی. این مقیاس دوازده درجه دارد، تا شدت هفت میزان تخریب ناچیز است. در شدت هشت ساختمان‌های ضعیف فرو می‌ریزند و از آن به بالا ویرانی وسیع است.
بزرگی همیشه با شدت (قدرت تخریب) زله رابطه مستقیم ندارد.
4226- ده نکته درباره منظومه شمسی: نمی‌توانید روی اورانوس بایستید
زله ,زمین ,صفحه ,هم ,پوسته ,میشود ,دو صفحه ,کره زمین ,به هم ,صفحه به ,است که ,ایجاد میشود؟ کانون
درباره این سایت